معماری پایدار و معماری سبز

مفهوم معماری سبز یا معماری پایدار چیست و چه نیازی به آن‌ها داریم؟

از زمان وجود کره‌ی زمین موجودات مختلفی بر روی زمین زیست می‌کردند، تکامل پیدا می‌کردند و یا منقرض می‌شدند. همچنین گونه‌های مختلفی از انسان‌ها نیز برروی کره‌ی زمین وجود داشتند که با تکامل آنها به انسان‌های امروزی به وجود آمده است.

حال از زمان پیدایش کره‌ی زمین بیشترین خسارت و آسیب را انسان به آن وارد کرده است که خسارت‌های به بار آمده جبران ناپذیر هستند. از این رو انسان‌ها برای جلوگیری از نابودی بیشتر کره‌ی زمین به فکر تمهیداتی افتادند که یکی از آنها معماری سبز و معماری پایدار است.

خسارتی که از بابت سرپناه یا همان خانه‌‌ی انسان‌ها (جدای از خسارت‌های صنعت و کارخانه‌ها) به کره‌ی زمین وارد می‌شود، مانند مصرف بیش از حد از انرژی و تولید گازهای مضر از جمله خسارات جبران ناپذیر انسان برروی کره‌ی زمین می‌باشد. برای همین انسان‌ها با به وجود آوردن شرایط خاصی در تلاش هستند تا میزان مصرف این انرژی را به حداقل برسانند تا از این رو تولید گازهای مضر نیز به حداقل برسد.

تعریف کلی معماری پایدار

اگر بخواهیم به معنی خود پایدار بپردازیم، کلمه‌ی پایدار معنای بادوام، ماندگار و ماندنی را ایفا می‌کند اما زمانی که پایدار در کنار معماری می‌آید به این معنی است که چیزی که در آینده تداوم داشته باشد یا به تعبیر دیگری، به معماری سازگار با طبیعت معماری پایدار می‌گویند (معماری که با توجه و با در نظر گرفتن طبیعت طراحی شده باشد).

این نوع طراحی و معماری به شیوه‌ای است که کمترین آسیب را به محیط زیست اطراف خود وارد کند و همچنین بایستی با محیط اطراف خود سازگار بوده و همخوانی داشته باشد. حال این پایداری به عواملی چون عوامل اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی همانند: اقلیم و شرایط آب و هوایی، فرهنگ هر منطقه، تامین نیازهای روحی و جسمی انسانی و… بستگی دارد.

هدف از معماری پایدار و معماری سبز

در اولین مرحله، خانه سر پناهی برای انسان‌ها برای حفاظت در برابر خطرات محیطی و  دیگر خطرات تهدید کننده بوده است اما کم کم با پیشرفت علم و بیشتر شدن نیازهای انسان‌ها، این خانه و سر پناه پیشرفته‌تر شد و در صدد برآورده کردن نیازهای انسان مورد استفاده قرار گرفت. حال هدف کلی از این نوع معماری (معماری پایدار و معماری سبز) و این نوع طراحی، بالا بردن کیفیت زندگی انسان، کاهش هزینه‌های مصرفی، احترام به طبیعت و کاهش تولید آلودگی تا حد ممکن است و به تعبیری خانه جزء کوچکی از طبیعت پیرامون خود است.

از طرف دیگر طراحی باید به نحوی باشد که حضور افراد در ساختمان محترم شمرده شود و نیازهای روحی و جسمی ساکنین ساختمان را تامین کند. اما در کنار همین برطرف کننده بودن نیازها باید احترام به طبیعت نیز حفظ شود.

معماری پایدار در صدد این است که کمترین خسارت را به طبیعت و کره‌ی زمین وارد کند. مثلا برای ساخت و ساز کمترین نوع قطعی درختان را داشته باشند، کمترین میزان گاز را تولید کنند، کمترین میزان انرژی را مصرف کنند و کمترین مقدار انرژی را هدر بدهند.

تفاوت معماری سبز و معماری پایدار

در کل معماری سبز با معماری پایدار تفاوت زیادی ندارند اما تمرکز معماری سبز بر روی طبیعت و محیط زیست است اما تمرکز معماری پایدار بر روی محیط زیست و انسان است. به عبارتی معماری پایدار یک بعدی از معماری است که معماری و طبیعت در هم آمیخته شده باشد.

اما در معماری سبز تمرکز بر این است که کمترین حد آسیب به محیط زیست و طبیعت وارد شود و اثرات منفی ناشی از ساخت و ساز بر روی زمین را به کمترین حد خود برساند.

اصول معماری پایدار و معماری سبز

• بالا بردن کیفیت زندگی فردی (آسایش)
• ذخیره سازی
• صرفه جویی در هزینه های زندگی
• استفاده از انرژی‌های خورشیدی در زندگی و به کارگیری آن در ساختمان‌ها
• استفاده از مصالح ساختمانی سبز به عنوان زمینه مصالح مصرفی
• استفاده از سیستم های دفع آب بام که با جمع آوری آب باران می توان از آن در آبیاری محوطه استفاده کرد
• استفاده از انرژی رایگان: استفاده از آبگرمکن‌های خورشیدی و مولدهای برق نوری
• فراهم کردن آسایش رایگان: استفاده از نور طبیعی خورشید برای گرما یا روشنایی یا تعبیه مناسب و اصولی بازشو‌ها جهت کوران هوا
• استفاده از عایق‌های مناسب برای کنترل تغییرات حرارتی
• طراحی بر اساس اقلیم مخصوص هر منطقه
• استفاده از مصالح غیر شیمیایی که قابل بازیافت باشد
• استفاده‌ی مجدد از پسماندها و بازیافت مصالح
• استفاده از مصالح بوم آورد (مصالح موجود در هر منطقه که به راحتی قابل دسترس است)
• استفاده از گیاهان به جای استفاده از سایبان‌ها که مزیت دیگر استفاده از گیاهان تولید اکسیژن است
• توجه به سیستم اکولوژی
• صرفه جویی در مصرف انرژی و جلوگیری از هدر رفت آن
• کل گرایی و کل نگری
• کاهش استفاده از انرژی و منابع جدید
• تقلیل دی اکسید کربن
• باقی گذاشتن مواد، منابع و انرژی برای نسل‌های بعدی (به گونه‌ای باید مصرف کرد که قابل جایگزینی باشد)
• طراحی به صورت انعطاف‌پذیر و انطباق‌پذیر باشد
• بالا بردن عمر ساختمان

به طور کلی می‌توان گفت که تمامی معماری‌های سنتی جهان از جمله معماری سنتی ایران از نوع طراحی معماری پایدار و معماری سبز هستند. نمونه‌هایی از این نوع معماری در ایران را می‌توان به حیاط مرکزی، ایوان، گنبدخانه، حوضخانه بادگیر، ایجاد فضاهای باز و نیمه باز اشاره کرد.

نظر برخی از معماران در رابطه با معماری پایدار

نورمن فاستر در مورد معماری پایدار می گوید: پایداری در معماری یعنی خوب معماری کردن. هرچه کیفیت معماری یعنی کیفیت فكر و ایده‌های آن در ارتباط با محیط بالاتر باشد، فضای معماری برای مدت طولانی‌تر می‌تواند نقش خود را ایفا کند.

چارلز کی برت در مورد معماری پایدار می گوید: خلق محیط انسان ساخت و مدیریت متعهدانه آن بر مبنای اصول بوم سازگاری و بازدهی منابع.

این اصول عبارتند از: کمینه کردن مصرف منابع تجدید ناپذیر، ارتقاء و بهبود شرایط محیط طبیعی و کم کردن آسیب‌های بوم شناختی بر محیط.

سوزان هاگان در مورد معماری پایدار می گوید: او در تعاریفش اشاره به برقراری تعادل زیستی با ارکان نظام زیست محیطی دارد .

مصالح مورد استفاده در معماری پایدار و معماری سبز

• مصالح بوم آورد: استفاده از مصالح بوم آورد باعث کاهش هزینه می‌شود و مهم‌تر از همه کمترین آسیب را به محیط زیست وارد می‌کند. از این نظر استفاده از مصالح جدید به محیط زیست آسیب می‌رساند که باعث تولید نخاله می‌شود و همین نخاله‌ها باعث آلودگی هوا و آسیب به محیط زیست می‌شود.
• خاک کوبیده: برای سلامت محیط زیست بهترین راه استفاده از مصالح تجدیدپذیر است که دوباره به چرخه‌ی طبیعت بازگردد. یکی از این مصالح خاک است. خاک کوبیده تشکیل شده از مصالحی مانند خاک، گچ، آهک یا شن می‌باشد. از مزایای این دیوارها ظرفیت حرارتی و مقاومت بالای آنها می‌باشد. البته که لازمه‌ی استفاده از این مصالح وجود مصالح مورد نیاز در منطقه می‌باشد.
• بتن کنف: از ترکیب گیاه کنف با ملات آهک، بتن کنف به وجود می‌آید. از مزایای این مواد می‌توان به این اشاره کرد که گیاه شاه‌دانه یا همان کنف به سرعت رشد مجدد می‌کند. این نوع مصالح قابل استفاده برای کف پوش، دیوار و حتی سقف می‌باشد. همچنین می‌توان از آن به عنوان عایق رطوبت نیز استفاده کرد.
• بامبو: استفاده از گیاه بامبو به عنوان مصالح ساختمانی دارای مقاومت بسیار زیادی است و از آن طرف بسیار سبک است. یکی از مزایای گیاه بامبو که باعث شده جزء دسته مصالح معماری سبز و پایدار قرار بگیرد، تجدیدپذیر بودن و رشد مجدد سریع آن می‌باشد.
• خاکستر بتن: این مصالح جایگزین بسیار مناسبی برای بتن است که به جای سیمان در آن از خاکستر بادی استفاده می‌شود. با استفاده از خاکستر بتن به جای بتن می‌توان گفت که تا نود و هفت درصد از آن قابل بازیافت است که تاثیر بسیار خوبی برروی سلامت کره‌ی زمین دارد.
• عایق پشمی: یکی دیگر از گزینه‌های بسیار مناسب برای معماری پایدار عایق پشمی است که هدر رفت انرژی را تا حد چشمگیری کاهش می‌دهد.
• صفحه‌ها یا پنل‌های خورشیدی: صفحه‌های خورشیدی بسیار معروف هستند که برای جذب انرژی و استفاده‌ی طبیعی از انرژی خورشیدی استفاده می‌شود.

مقایسه مصالح بوم آورد و مصالح جدید

• اولین و مهمترین تفاوت بین این دو نوع مصالح در آسیب رساندن به محیط زیست است که تفاوت چشمگیری با یکدیگر دارند و مصالح بوم آورد کمترین آسیب را به طبیعت وارد می‌کنند. زیرا مجدد به محیط زیست باز می‌گردند و قابل بازیافت هستند.
• ساختمانی که با مصالح بوم‌آورد ساخته شود به نسبت دیگر ساختمان‌ها از بابت سازگاری با محیط زیست طول عمر بیشتری دارد.
• استفاده از مصالح جدید همراه با تولید ضایعات، سر و صدا و آلودگی هوا می‌باشد که این موضوع در استفاده از مصالح بوم آورد در کمترین حد ممکن است.
• شما با استفاده از مصالح بوم آورد به کاهش هدر رفت انرژی کمک کرده‌اید و همین باعث می‌شود در هزینه‌ی استفاده از عایق صرفه‌جویی کنید. اما با استفاده از مصالح جدید شما نیاز به استفاده از مصالح عایق‌کاری به طور جداگانه دارید.

نتیجه گیری

این روش‌ها در بسیاری از کشورهای خارجی در حال اجرا می‌باشد که از مصالح مختلفی برای این روش استفاده می‌شود. برخی از این روش‌های معماری پایدار و سبز قابل اجرا در هر کشور و منطقه نمی‌باشد. زیرا هزینه‌ی اجرای برخی از روش‌ها بسیار بالاست و یا حتی به راحتی قابل دسترس نمی‌باشد. اما به مرور با رعایت کردن و صرفه‌جویی در مصرف انرژی می‌توانیم از تخریب محیط زیست در حد شخص خودمان کمک کنیم.